Het onderzoek

Het onderzoek

In de gebiedsscans worden de dorpen en wijken van de gemeente Heerenveen beschreven aan de hand van gegevens die relevant zijn voor gezondheid en welzijn. Er is gekeken naar indicatoren voor gezondheid in ruime zin. De woonomgeving is daarbij meegenomen, omdat een goede woonomgeving gezondheid en welzijn bevordert en uitnodigt tot gezond gedrag.

Op basis van de gebiedsscans kan de gemeente het lokale gezondheidsbeleid en het beleid voor het sociale domein verder ontwikkelen en kunnen de preventieteams beter maatwerk bieden. De informatie is bovendien ondersteunend voor het gebiedsgericht werken. De gebiedsscans zijn ook voor bewoners zelf toegankelijk.

De gebiedsscans van de 30 dorpen en wijken in de gemeente Heerenveen zijn gebaseerd op beschikbare cijfers en aangevuld met informatie van professionals die werkzaam zijn in de dorpen en wijken.

Indicatoren

De gebiedsscans omvatten indicatoren op de volgende gebieden:

• Kenmerken bevolking en samenstelling huishoudens
• Inkomen
• Gezondheid en leefstijl
• Participatie
• Gebruik voorzieningen Wmo, Jeugdzorg, Participatiewet
• Kenmerken leefbaarheid
• Type woningen
• Veiligheid

De leefbaarheid is gebaseerd op de Leefbaarometer en omvat 5 dimensies:

• Woningen. Gebaseerd o.a.: aandeel vrijstaande woningen, tweekappers, flats met 4 verdiepingen, etagewoningen, boerderijen en tuinderijen, historische woningen, dichtheid bebouwing, aandeel sociale huurwoningen, bouw na 2000, 1940-1959 bouw, 1970-1979 bouw, vroeg naoorlogse bouw (1945-1960) en vooroorlogse bouw (tot 1940).
• Bevolking. Gebaseerd op o.a.: homogeniteit (leeftijdsopbouw, samenstelling huishouden), aandeel bijstandsgerechtigden, aandeel inwoners met migratieachtergrond en mutatiegraad.
• Voorzieningen. Gebaseerd op o.a.: nabijheid supermarkt, scholen, bankfiliaal, groot winkelcentrum, horeca, huisarts, openbaar vervoer, snelweg en sociaal-culturele voorzieningen.
• Fysieke omgeving. Gebaseerd op o.a. aandeel monumenten, nabijheid industriegebied, nabijheid snelweg, spoor, natuurgebied, agrarisch gebied en groot water.
• Veiligheid. Gebaseerd op o.a. vernielingen, geweld, overlast, diefstal.

Daarnaast is apart gekeken naar type woningen, waaronder naar het aandeel één- of meergezinswoningen (flats en appartementen), (sociale)huurwoningen en gemiddelde WOZ-waarde. Ook is apart gekeken naar de registraties voor de verschillende typen delicten.

Er is steeds gebruik gemaakt van de meest recente gegevens. De oudste gegevens hebben betrekking op 2016. Zie voor de definities van de indicatoren en de bronnen hieronder.

Aanpak

Keuze indicatoren voor gebiedsscans

Het RIVM heeft in een toolkit een aantal indicatoren die van belang zijn voor (preventief) gezondheidsbeleid bij elkaar gebracht:

• CBS-gegevens over bevolkingssamenstelling, huishoudens, inkomen en gebruik voorzieningen
• De monitorgegevens van de GGD: gezondheid, leefstijl, beperkingen in functioneren en participatiemogelijkheden
• De gegevens van de Leefbaarometer: kwaliteit van leefomgeving (dimensies bevolking/sociale omgeving, fysieke omgeving, veiligheid, voorzieningen, woningen, veiligheid)

Dit vormde de basis voor de gebiedsscans van de wijken en dorpen van de gemeente Heerenveen in 2019.

In de loop van het traject zijn aanvullingen gezocht binnen de gemeentelijke diensten. Buiten de Leefbaarometer zijn er enkele gemeentelijke indicatoren bekeken die van belang zijn voor de leefbaarheid. Om uit beschikbare cijfers goede indicatoren te halen is echter bijna een studie op zichzelf. Zo is het aantal bomen en de hoeveelheid beplant terrein bekend en mogelijk interessant, maar ook de afstand tot het groen en de weg er naar toe spelen een rol wanneer het gaat om de invloed van groenvoorziening op de leefbaarheid. Idem met fiets- en wandelpaden. Ook het aantal speel- en sportplekken is bekend en relevant, maar de waardering, bereikbaarheid en het gebruik daarvan zegt mogelijk meer.

Zwerfafval leidt tot gevoelens van onveiligheid en kan vandalisme uitlokken. Op het gebied van zwerfafval is onlangs een project afgerond, waaronder in Heerenveen. In dit project, en ook het vervolgproject, is echter geen maat opgenomen waarop de 30 wijken en dorpen vergelijkbaar zijn.

Er zijn aanvullende cijfers gezocht over de gezondheid en ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. De aantallen zijn echter te klein om vergelijking tussen dorpen en wijken mogelijk te maken. Omdat de aantallen wel bruikbaar zijn voor het ontwikkelen en uitvoeren van initiatieven zijn deze toch, in een apart hoofdstuk, gepresenteerd. Ook cijfers van de Jeugdmonitor 12 tot 18-jarigen van GGD-Fryslân zijn daarin meegenomen. Deze zijn echter niet uitgesplitst naar alle wijken en dorpen, maar naar woonservicezone of een deel daarvan. Dit maakt de vergelijkbaarheid met de andere gegevens lastig.

Aanpak bundeling beschikbare informatie

De meest recente gegevens van een groot aantal indicatoren zijn voor 30 gebieden in één databestand verzameld. Per indicator is vervolgens berekend welke gebieden in positieve en negatieve zin afwijken van het gemiddelde in Heerenveen. De belangrijkste afwijkingen van het gemiddelde zijn in één figuur beschreven. Door de opvallendste punten in onderlinge samenhang te bezien, kunnen preventieteams en het lokaal gezondheidsbeleid beter inspelen op de feitelijke situatie.

Betekenis van afwijking van gemiddelde score

De gegevens zijn per indicator gestandaardiseerd middels het berekenen van z-scores. Dit houdt in dat de gegevens zodanig zijn getransformeerd dat 95% van de gegevens binnen het bereik van de z-scores tussen -2 en 2 valt en 33% binnen de scores -1 en 1. De gemiddelde score voor Heerenveen is op 0 is gesteld. De scores die boven/onder 2/-2, de meest extreme scores, wijken significant af van het gemiddelde in Heerenveen. De percentages of aantallen behorend bij deze scores worden in de beschrijvingen aangeduid als bovengemiddeld of minder dan gemiddeld aanwezig in dat gebied.

Interviews

Er zijn interviews gehouden om na te gaan of de cijfers worden herkend, ze beter te kunnen duiden en aanvullende informatie te verkrijgen. Gesproken is met (vertegenwoordigers van):

• Wijkmanagers
• Opbouwwerkers
• Meitinkers
• Politie
• GGD-beleidsmedewerker
• Humanitas
• Vluchtelingenwerk
• Woningcorporaties
• Team Jeugd en Gezin
• Verpleegkundigen JGZ preventie

De resultaten zijn verwerkt in de korte beschrijvingen bij de grafieken en tabellen.

Vergelijking gebiedsscans 2019 – Wijkkrachtscans 2014

Vergelijking van de cijfers voor de gebiedsscans met de cijfers van de Wijkkrachtscans bleek niet mogelijk door verschillen in aanpak. De leeftijdsverdeling en percentages huishoudens met respectievelijk hoge inkomens en inkomens rond het sociaal minimum zijn wel vergeleken. De belangrijkste uitkomsten zijn verwerkt in de korte beschrijvingen.

Indicatoren - definities, bronnen en overige informatie

Bevolking

• Jonger dan 15 jaar: Percentage inwoners jonger dan 15 jaar (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• 25-45 jarigen: Percentage inwoners van 25 tot 45 jaar (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• 25-65 jarigen: Percentage inwoners van 45 tot 65 jaar (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• 65-plussers: Percentage inwoners van 65 jaar en ouder (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• Gescheiden: Percentage inwoners dat gescheiden is (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• Weduwen en weduwnaars: Percentage inwoners dat weduwe of weduwnaar is (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• 1-persoons huishoudens: Percentage huishoudens dat bestaat uit 1 persoon (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• Huishoudens met/zonder kinderen: Percentage meerpersoonshuishoudens met/zonder kinderen (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• Westerse migratieachtergrond: Percentage inwoners met westerse migratieachtergrond. Een persoon heeft een westerse achtergrond als hij, zij of één van de ouders in Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika of Oceanië is geboren. Ook Indonesië en Japan worden tot de westerse landen gerekend. (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• Niet-westerse migratieachtergrond: Percentage inwoners met niet-westerse migratieachtergrond. Inwoners die geen westerse achtergrond heeft, dus niet voldoet aan de volgende beschrijving: Een persoon heeft een westerse achtergrond als hij, zij of één van de ouders in Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika of Oceanië is geboren. Ook Indonesië en Japan worden tot de westerse landen gerekend. (Kerncijfers wijken en buurten CBS, 2018)
• 80-plussers: Percentage inwoners van 80 jaar en ouder (gemeente Heerenveen 2e kwartaal 2019)
• 12-18 jarigen: Percentage inwoners van 12 t/m 18 jaar (gemeente Heerenveen 2e kwartaal 2019)

Inkomen

• Huishoudens met hoogste inkomens: Percentage huishoudens in categorie van 20% hoogste besteedbare inkomens (RIO 2017)
• Huishoudens met laagste inkomens: Percentage huishoudens in categorie van 20% laagste besteedbare inkomens (RIO 2017)
• Bijstandsgerechtigden: Percentage inwoners in de leeftijdsgroepen van 15 tot 65 jaar met bijstandsuitkering (bewerking van cijfers van gemeente Heerenveen – 2018; door de bewerking kunnen de cijfers systematisch hoger of lager uitvallen dan cijfers uit andere bronnen) (gemeente Heerenveen 2018)

Woningen (Kerncijfers wijken en buurten CBS - 2018)

• Flats en appartementen: Percentage meergezinswoningen
• Huurwoningen: Percentage huurwoningen totaal
• Huurwoningen in corporatiebezit: Percentage huurwoningen in bezit van woningcorporatie
• Gemiddelde WOZ: Gemiddelde woningwaarde

Veiligheid (Kerncijfers wijken en buurten CBS - 2018)

• Diefstal: Gemiddeld aantal geregistreerde diefstallen per 1.000 inwoners
• Overlast en vernielingen: Gemiddeld aantal geregistreerde vernielingen per 1.000 inwoners
• Gewelds- en seksuele misdrijven: Gemiddeld aantal geregistreerde gewelds- en seksuele delicten per 1.000 inwoners

Gezondheid (RIVM – 2016) (cijfers van RIVM zijn schattingen op buurtniveau op basis van steekproeven)

• Goede gezondheid: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder die een goede gezondheid ervaren
• Langdurig ziek: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met één of meer langdurige ziekte/chronische aandoening
• Lichamelijke beperkingen: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met beperkingen op één of meer van onderstaande gebieden
• Beperkingen in mobiliteit: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met beperking in beweging (grote moeite of niet in staat om al dan niet met hulpmiddel een aantal dagelijkse bewegingen uit te voeren)
• Beperkingen in zien: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met beperking in zien (grote moeite of niet in staat om al dan niet met hulpmiddel voldoende te zien)
• Beperkingen in horen: Percentage inwoners met beperking in horen (grote moeite of niet in staat om al dan niet met hulpmiddel voldoende te horen)
• Ernstige eenzaamheid: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder dat op een vragenlijst met 11 vragen over sociale en emotionele eenzaamheid minimaal 3 vragen ongunstig scoort. Het gaat om de eenzaamheid die “in de laatste tijd” wordt ervaren; de percentages voor “eenzaam” zijn in Heerenveen 6 keer zo hoog als die voor “ernstige eenzaamheid”
• Ervaren regie over eigen leven: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder dat voldoende regie over eigen leven ervaart. Deze indicator is gebaseerd op een vraag met zeven stellingen
• Risico angst/depressie: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met een hoog risico op angststoornis/depressie (gemeten aan de hand van 10 vragen over hoe men zich de afgelopen 4 weken voelde)
• Voldoende bewegen: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder die voldoen aan de richtlijnen voor gezond bewegen
• Sporters: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder die minimaal één keer per week sporten
• Percentage inwoners van 19 jaar en ouder die roken
• Overgewicht: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met een Body Mass Index (BMI) van 25,0 kg/m2 en hoger, gebaseerd op zelf-gerapporteerde lengte en gewicht
• Obesitas: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder met een Body Mass Index (BMI) van 30,0 kg/m2 en hoger, gebaseerd op zelf-gerapporteerde lengte en gewicht.
• Voldoen aan richtlijn alcohol: Percentage inwoners van 19 jaar en ouder die voldoen aan alcoholrichtlijn (geen of maximaal één glas alcohol per dag)

Participatie (RIVM – 2016) (cijfers van RIVM zijn schattingen op buurtniveau op basis van steekproeven)

• Vrijwilligerswerk: Percentage personen van 19 jaar en ouder dat de vraag “Doet u vrijwilligerswerk? Hieronder wordt verstaan: werk dat in georganiseerd verband (bijvoorbeeld sportvereniging, kerkbestuur, school) onbetaald wordt uitgevoerd” met ‘ja’ beantwoord. NB: vrijwilligerswerk voor buurt of dorp valt hier niet onder
• Mantelzorg verlenen: Percentage personen van 19 jaar en ouder dat mantelzorg geeft (minimaal 8 uur per week en/of langer dan 3 maanden
• Mantelzorg ontvangen: Percentage 65-plussers dat mantelzorg ontvangt

Gebruik voorzieningen (gemeente Heerenveen 2018)

• Jeugdzorg: Percentage jongeren in de leeftijdscategorie tot 20 jaar met jeugdzorgvoorziening (jeugdhulp en jeugdzorg). Bewerking van cijfers van de gemeente Heerenveen; door de bewerking kunnen de percentages systematisch hoger of lager zijn dan cijfers over jeugdzorg uit andere bronnen, maar voor de vergelijking van gebieden onderling is dat geen bezwaar
• WMO: Percentage inwoners in leeftijdscategorieën vanaf 15 jaar met WMO-voorziening. Bewerking van cijfers van de gemeente Heerenveen; door de bewerking kunnen de percentages systematisch hoger of lager zijn dan cijfers over WMO-voorzieningen uit andere bronnen, maar voor de vergelijking van gebieden onderling is dat geen bezwaar
• Huishoudelijke hulp: Percentage inwoners vanaf 15 jaar met WMO-voorziening voor huishoudelijke hulp op 1 augustus 2019. Bewerking van cijfers van de gemeente Heerenveen; door de bewerking kunnen de percentages systematisch hoger of lager zijn dan cijfers over WMO-voorzieningen uit andere bronnen, maar voor de vergelijking van gebieden onderling is dat geen bezwaar. Er zijn geen dorpen of wijken waar opvallend veel van alleen vervoer of alleen huishoudelijke hulp gebruik wordt gemaakt.
• Vervoersvoorziening: Percentage inwoners vanaf 15 jaar met WMO-voorziening voor vervoer op 1 augustus 2019. Bewerking van cijfers van de gemeente Heerenveen; door de bewerking kunnen de percentages systematisch hoger of lager zijn dan cijfers over WMO-voorzieningen uit andere bronnen, maar voor de vergelijking van gebieden onderling is dat geen bezwaar. NB: Er zijn geen dorpen of wijken waar opvallend veel van alleen vervoer of alleen huishoudelijke hulp gebruik wordt gemaakt
• Participatiewet: Percentage inwoners in leeftijdscategorieën van 15 tot 65 jaar met voorziening vanuit Participatiewet. Bewerking van cijfers van de gemeente Heerenveen; door de bewerking kunnen de percentages systematisch hoger of lager zijn dan cijfers over voorzieningen vanuit de Participatiewet uit andere bronnen, maar voor de vergelijking van gebieden onderling is dat geen bezwaar

Leefbaarheid

• Leefbaarheid totaal: rapportcijfer van 1 tot 10 (Leefbaarometer-RIGO/Atlas voor gemeenten, 2018)
• De leefbaarheid is de waardering van de directe leefomgeving. De leefbaarheidsscores worden berekend op basis van 5 dimensies met indicatoren die bepalend bleken te zijn voor enerzijds het (subjectieve) oordeel van bewoners en anderzijds de aantrekkelijkheid van een buurt zoals naar voren komt uit prijzen van huizen. Hiermee ontstaat “een geobjectiveerd oordeel van de leefbaarheid door bewoners over hun eigen directe woonomgeving.” “
• Dimensie Woningen (Z-scores): bouwperiode en type woningen (o.a. aandeel vooroorlogse woningen, aandeel koopwoningen, aandeel flats) (RIGO/Atlas voor gemeenten, 2016)
• Dimensie Bewoners (Z-scores): kenmerken van bewoners (o.a. aandeel gezinnen met kinderen, aandeel ouderen, aandeel bewoners van Midden- en Oost-Europese komaf) (RIGO/Atlas voor gemeenten, 2016)
• Dimensie Voorzieningen (Z-scores): het voorzieningenniveau (o.a. onderwijs- en gezondheidsvoorzieningen, horeca en winkels in nabije omgeving, stedelijke voorzieningen binnen 20 km) (RIGO/Atlas voor gemeenten, 2016)
• Dimensie Veiligheid (Z-scores): sociale veiligheid (o.a. geweldsmisdrijven en overlast) (RIGO/Atlas voor gemeenten, 2016)
• Dimensie Fysieke omgeving (Z-scores): o.a. woningdichtheid, historische woningen in de nabijheid, hoofdweg in de nabijheid, niet-stedelijke industrie in de nabijheid, groen en/of water in de nabijheid (RIGO/Atlas voor gemeenten, 2016)
• Verkeerslawaai: Percentage inwoners tussen de 19 en 65 jaar dat op een schaal van 0 tot 10 aangeeft thuis ernstige hinder te hebben van geluid door (auto)verkeer. (RIVM – 2016) (cijfers van RIVM zijn schattingen op buurtniveau op basis van steekproeven)
• Aantal auto’s per ha: Personenauto’s totaal per oppervlakte. Gezien ook het oppervlakte van de verschillende gebieden, zijn er in de wijken De Greiden en Nijehaske bovengemiddeld veel auto’s. (Kerncijfers wijken en buurten CBS - 2018)

Jeugd

• Kinderopvang in kindcentra: aantal (RIO 2017)
• Buitenschoolse opvang in kindcentra: aantal (RIO 2017)
• Kinderen met VVE (voor- en vroegschoolse educatie bij taalachterstand): aantal bepalingen over heel 2019 (gemeente Heerenveen)
• Kinderen met VVE, waarvan behorend tot de doelgroep peuters: aantal bepalingen over heel 2019 (gemeente Heerenveen)
• Leerlingen met ‘een leerlinggewicht’ (lager opgeleide ouders): aantal op de scholen in het gebied (DUO schooljaar 2018/2019)
• Leerlingen in speciaal onderwijs: aantal leerlingen 2019 (gemeente Heerenveen 2019)
• Leerlingen met dyslexieverklaring (gemeente Heerenveen 2019)
• Aantal speelplekken in de wijk (website gemeente Heerenveen 2019: https://www.heerenveen.nl/wonen/speelplekken-en-speeltoestellen/). Er zijn gemiddeld 4,5 speelplekken per wijk en dorp. Hieronder valt een volledige speeltuin, maar ook een trapveldje met een voetbal-doel. Gezien het oppervlak van de verschillende gebieden zijn vooral in De Greiden en in Nijehaske bovengemiddeld veel speelplekken.
• 12-18 jarigen: Percentage inwoners van 12 t/m 18 jaar (gemeente Heerenveen, 2e kwartaal 2019)

Jeugdmonitor 2019, GGD Fryslân:

• Onvoldoende weerbaar
• Voelt zich (zeer) vaak gestrest door school of huiswerk
• Voelt zich (zeer) vaak gestrest door situatie thuis
• Voelt zich (zeer) vaak gestrest over wat anderen van hem/haar vinden
• Voelt zicht (bijna) elke dag slaperig of moe
• Matig of ernstig overgewicht
• Ontbijt: 5 of meer dagen per week
• Fruit: elke dag
• Groente: elke dag
• Water: 2 of meer glazen per dag
• Suikerhoudende drank: 2 of meer glazen per dag
• Energiedrankjes: drinkt (bijna) nooit energiedrankjes
• Loopt of fietst elke dag naar school of stage-/werkplek
• Lid van een vereniging, club of sportschool
• Sport wekelijks bij een vereniging, club of sportschool
• Beweegt 5 of meer dagen 1 uur per dag
• Er wordt in huis gerookt
• Bingedrinken: 5 drankjes of meer per gelegenheid (laatste 4 weken)
• Ooit harddrugs gebruikt
• Ooit lachgas gebruikt
• Slachtoffer pesten op school: minstens 1 keer (laatste 3 mnd)
• Slachtoffer pesten op school: 1 of meer keren per week (laatste 3 mnd)
• Dader pesten op school: minstens 1 keer (laatste 3 mnd)
• Slachtoffer cyberpesten: minstens 1 keer (laatste 3 mnd)
• Dader cyberpesten: minstens 1 keer (laatste 3 mnd)
• Wel eens geestelijk mishandeld (treiteren, kleineren of uitschelden)
• Lichamelijk mishandeld (wel eens/vroeger)
• Ziek thuis (laatste 4 weken)
• Moeite met rondkomen: ervaart enige of grote moeite
• Jonge mantelzorger: gezinslid met ernstige ziekte, beperking of verslaving
• Geen/te weinig ontmoetingsplekken in de buurt
• Voelt zich soms/zelden/(bijna)nooit veilig in de buurt