Democratie0513.nl > Monitoren democratisering > Samenvatting

Samenvatting

Wat is de democratische kwaliteit van de verschillende democratische processen in de gemeente Heerenveen en hoe hebben betrokkenen de processen ervaren en beleefd?De gemeente Heerenveen experimenteert volop met nieuwe vormen van democratie en heeft NHL-Stenden gevraagd om de experimenten te monitoren en te evalueren. De opzet en uitvoering van de bijeenkomsten en de ervaringen van de deelnemers stonden centraal in de monitor. In een half jaar tijd hebben studenten en onderzoekers met de raad, ambtenaren en inwoners van de gemeente Heerenveen mee mogen kijken in 6 processen waarin op een andere manier met inwoners is samengewerkt. Door middel van interviews en observaties is de democratische kwaliteit van ieder van de processen in beeld gebracht. Het onderzoek startte met de vraag:


Wat is de democratische kwaliteit van de verschillende democratische processen in de gemeente Heerenveen en hoe hebben betrokkenen de processen ervaren en beleefd?


Om de democratische kwaliteit van de processen in beeld te krijgen, zijn de volgende deelvragen geformuleerd en beantwoord:

  • Wat zijn de verwachtingen van de raad van de gemeente Heerenveen bij opstarten en inrichten van de processen? (beleidstheorie en interviews)
  • Wat zijn de kenmerken van de verschillende processen waarmee de gemeente Heerenveen experimenteert?
  • Op welke manier krijgen de democratische waarden vorm in ieder van de processen?
  • Hoe wordt de democratische kwaliteit van de processen ervaren door de betrokkenen?

Conclusies

De eerste deelvraag gaat in op de veronderstellingen van de gemeente Heerenveen. De gemeente vindt dat de inwoners te weinig betrokken zijn en wil met de inzet van de experimenten bereiken dat inwoners zelf meer betrokken zijn en bijdragen aan de samenleving. Naast het op andere wijze samenwerken met inwoners wil de gemeente vooral bereiken dat inwoners meer betrokken zijn en worden, dat de waarde burgerschap vergroot wordt.

De tweede deelvraag laat zien dat de processen die ingezet zijn door de gemeente verschillen in aard en omvang. De inspiratie voor de processen komt uit verschillende bronnen, maar in ieder proces lijkt een mengvorm te zijn toegepast. De elementen uit community processing die veel worden ingezet zijn het hanteren van een open vraag, mensen zelf tot een oplossing laten komen en het betrekken van iedereen die betrokken wil worden. Uit de G1000 wordt het element loting ingezet. De processen verschillen op een aantal onderdelen: deelnemers, agendering en kaderstelling, processtappen, afweging en ondersteuning, zeggenschap en beslisregels.

De wijze waarop de processen zijn ingericht beïnvloedt de verschillende democratische waarden, is een uitkomst van deelvraag drie. De wijze van uitnodigen heeft invloed op inclusie en burgerschap in een proces. Het wel of niet vooraf kaders stellen of de agenda bepalen, heeft invloed op de invloed die inwoners kunnen hebben en de kwaliteit van de deliberatie. Hoe het proces wordt ingericht in tussenstappen en de communicatie daarover heeft invloed op transparantie en efficiëntie in een proces. De beslisregels bepalen mede de legitimiteit en invloed. Afhankelijk van wat de gemeente in een proces wil bereiken, kan de gemeente spelen met de invulling van de democratische waarden.

Draagvlak

Inzichten

In het onderzoek is, naar deelvraag vier, iedere waarde voor ieder proces in beeld gebracht aan de hand van de ervaringen van inwoners. Dit leverde de volgende inzichten op:

  • Loting is geen garantie voor inclusieve deelname. Wil de gemeente bij een vraagstuk daadwerkelijke inclusie bereiken, dan is het gericht uitnodigen van doelgroepen en het goed aansluiten bij de behoeften en verwachtingen van die doelgroepen noodzakelijk. Ook geldt: hoe kleiner de vraag, hoe makkelijker het is om alle betrokkenen in beeld te krijgen en te betrekken.
  • Als de gemeente anders met inwoners wil werken, zullen de al actieve inwoners hier het eerst op reageren. Wil de gemeente andere inwoners ook betrekken, dan wijst dit onderzoek uit dat inwoners graag naar een event komen, het liefst persoonlijk benaderd worden of een heel direct belang moeten hebben. Maar weinig mensen worden ook daadwerkelijk actiever, maar als mensen zich eenmaal verantwoordelijk voelen, willen ze dat ook graag blijven, ook als het proces veel tijd kost.
  • Inwoners zijn goed in staat om met elkaar van gedachten te wisselen, maar als een keuze maken niet echt nodig is, dan vermijden ze dat. Door gerichte kaderstelling of een heldere keuze mee te geven, komt deliberatie sneller op gang en dan blijken inwoners prima in staat om dat te doen. Overigens zijn inwoners even tevreden over het maken van een keuze zonder deliberatie. Wil de deliberatie goed verlopen, dan is de inzet van gespreksleiders onmisbaar.
  • Inwoners hebben minder behoefte aan invloed dan de gemeente denkt, als men ideeën aan kan dragen, vindt men dat al wel voldoende. Als er meer invloed bij inwoners komt te liggen, brengt dat ook vragen rond draagvlak en representatie met zich mee. Dat zien inwoners als een opgave en verantwoordelijkheid waar ze niet altijd raad mee weten.
  • Inwoners zijn tevreden over de uitkomsten en hebben er vertrouwen in dat de gemeente ermee aan de slag gaat, ook als niet alle onderdelen kunnen worden uitgevoerd. Als er al wat minder tevredenheid is, heeft dat vaak te maken met onzekerheid over het proces.
  • Vaak is er minder tevredenheid rond een proces omdat informatie over rollen en vervolgstappen niet altijd helder zijn. Processen zijn vaak onvoorspelbaar. Toch kunnen inwoners daar goed mee omgaan, als er maar helder wordt gecommuniceerd. Transparantie over de inhoud wordt het snelst bereikt als er gewerkt wordt met beeldinformatie.
  • Inwoners zijn gemiddeld tevreden over de tijdsbesteding, ook als het veel tijd kost: men vindt dat de moeite waard al is het wel prettig als vooraf duidelijk is hoeveel tijd iets gaat kosten.

De interviews met inwoners en ambtenaren laten daarmee een positief beeld zien: ambtenaren en raadsleden zetten zich bijzonder in om op een andere wijze met inwoners samen te werken en inwoners zetten zich ook graag in. Wil een proces daadwerkelijk wat opleveren, dan vergt dat wel het vooraf goed doordenken van doel en werkwijze.

Aanbevelingen

  1. Selecteer zorgvuldig bij welke onderwerpen welk type proces wordt ingericht en hoeveel zeggenschap inwoners rond dat onderwerp hebben.
  2. Formuleer ambities voor inclusie voordat het proces verder wordt ingericht en pas de wijze van uitnodigen en de vormgeving van het proces daarop aan.
  3. Wees transparant over wie wat doet in welke fase van het proces, wat ligt er aan het einde van iedere processtap?
  4. Werk in iedere stap met visuele informatie.
  5. Wees helder over de verwachte inzet en verwachte opbrengst, maar wees niet te bang om te weinig te vragen!
  6. Als inwoners zeggenschap krijgen, vraag dan van hen om draagvlak te organiseren en begeleid hen daarbij.
  7. Investeer in gespreksleiders/begeleiders om de kwaliteit van deliberatie te bevorderen.
X